W czerwcu 2022 miała miejsce międzynarodowa konferencja "Terapia traumy, a integracja sensoryczna". To były 3 dni pełne wartościowej wiedzy dotyczącej roli zmysłów w terapii traumy oraz neurobiologicznych podstaw integracji sensorycznej. Muszę przyznać, że każdy wykład był niezwykle pouczający. W dzisiejszym poście chciałabym omówić najważniejsze informacje podsumowujące to wydarzenie, które dotyczą traum rozwojowych. Jest to niezwykle ważny temat, który dla każdego nauczyciela oraz specjalisty - szczególnie dla terapeutów integracji sensorycznej - powinien być znany ponieważ wiedza o wpływie wczesnych traum oraz ich skutkach na rozwój i funkcjonowanie mózgu oraz zmysłów pomaga spojrzeć inaczej na wiele trudności dzieci.
Trauma rozwojowa. Czy jako nauczyciele i specjaliści zastanawialiście się kiedyś czym jest w kontekście pracy z dziećmi? Ja osobiście bardzo interesuję się tym tematem, ale nigdy nie odnosiłam go do pracy z dziećmi z problemami w przetwarzaniu sensorycznym. To się bardzo zmieniło, bo udział w konferencji pokazał mi jak ważne jest holistyczne spojrzenie na dziecko z trudnościami i jak ważna jest wiedza dotycząca skutków wczesnych traum rozwojowych. Pierwszą myślą jaka nasuwa się w myśleniu o słowie trauma jest kojarzenie jej z jakimś urazem psychicznym, z jakimś przykrym wydarzeniem w naszym życiu. To słuszna definicja, ale należy pamiętać, że trauma to nie tylko zagrażające bezpieczeństwu zagrożenie. Dla nauczycieli oraz specjalistów w kontekście pracy z dziećmi niezwykle istotna jest neurorozwojowa definicja traumy, która mówi o sytuacji w której rozwijający się organizm przekracza możliwości swojej adaptacji i regulacji. Wówczas straumatyzowany układ nerwowy znajduje się w stanie dezorganizacji i nie potrafi sam się naprawić oraz wyregulować. (Levine, 2012).
To co jest istotne dla nas nauczycieli oraz specjalistów to fakt, że okres największej wrażliwości na traumę przypada na około 3 rok życia - czyli zanim zaczyna działać tzw. myślący mózg człowieka. Traumą dla rozwijającego się wówczas układu nerwowego jest to co wydarza się: za szybko, za dużo, za nagle. Mowa tu między innymi o szczególnej kategorii traumy rozwojowej tzw. całościowej aktywacji o dużej intensywności - global high intensity activation, GHIA - do której zalicza się:
- traumę prenatalną i okołoporodową
- skutki znieczulenia;
- występującą we wczesnym dzieciństwie wysoką gorączkę;
- duszenie się, dławienie, podtopienie;
- wczesną traumę relacyjną (odrzucenie, porzucenie, zaniedbanie lub zerwanie więzi biologicznej) - ta trauma szczególnie wpływa na człowieka ponieważ powoduje trwale skutki w neurofizjologicznym rozwoju dziecka - to bardzo istotna informacja dla ludzi pracujących z dziećmi pochodzącymi z takich rodzin i dla wychowawców z domów dziecka.
Należy mieć świadomość, że trauma ma ścisłe powiązanie z tym jak funkcjonuje nasz mózg, a to z kolei ma wpływ na to jak funkcjonuje nasze przetwarzanie sensoryczne. Wczesne traumy rozwojowe powodują w mózgu zmiany biologiczne - zarówno strukturalne, jak i neurochemiczne - pociągając za sobą jako skutek deficyty przetwarzania sensorycznego i zaburzenia poznawcze (Badania M.I.Schneider i C.F.Moore). W przypadku większości dzieci proces integracji sensorycznej - przetwarzania sensorycznego - rozwija się w sposób naturalny w wyniku typowych aktywności wieku dziecięcego i codziennych zabaw. U niektórych dzieci – szczególnie tych narażonych na wczesne traumy rozwojowe – integracja sensoryczna nie rozwija się w wystarczającym stopniu. (Levine, Kline, 2006; Palicka i in, 2017). Poniższe zdanie wypowiedziane podczas konferencji szczególnie utkwiło mi w głowie:
"Najczęściej spotykane trudności u dzieci po doświadczeniu traumy to problemy sensoryczne. Nie jestem pewna, czy kiedykolwiek spotkałam straumatyzowane dziecko, które nie zmagałoby się z problemami sensorycznymi” (Newton, 2016).
Możemy tutaj zauważyć jak duże powiązanie mają traumatyczne przeżycia z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. Nasuwa się tutaj refleksja dotycząca tego jak ważne jest zadawanie pytań dotyczące tematu traumy w wywiadzie diagnostycznym.
U dzieci, które doświadczyły traumy bardzo ważna jest praca z ciałem, z emocjami, ze zmysłami. Szczególnie istotnym jest tutaj zmysł o którym mówi się co raz więcej tzw. interocepcja. To dzięki niej istnieje komunikacja pomiędzy układem nerwowym, a naszym ciałem. Zmysł ten nazywamy zmysłem czucia somatycznego lub czuciem pracy narządów wewnętrznych. Znajduje się w korze mózgowej i ma niezwykle ważny wpływ na emocje i zachowanie. Podczas konferencji omawiana była między innymi metoda Somatic Experiencing - o niej możecie przeczytać tutaj - która opiera się na technikach ucieleśnienia w terapii traumy, czyli pracy z ciałem, pracy ze zmysłami. Podsumowaniem powinno być zdanie ciało i reakcje płynące z niego są największym przewodnikiem w pracy z układem nerwowym.